Paulo Coelho - biografia pisarza

Paulo Coelho - uznany przez jednych za alchemika słów, przez innych za fenomen kultury masowej - jest jednym z najbardziej znanych pisarzy współczesnych. Dla czytelników z ponad 170 krajów, niezależnie od ich wyznania i kultury, stał się prawdziwym autorytetem.

Jego książki przetłumaczone na 81 języków nie tylko trafiły na czołówki list bestsellerów, ale stały się też przedmiotem socjologicznych i kulturoznawczych dyskusji.

Filozofia i tematyka książek Paula znajduje uznanie milionów czytelników, którzy poszukują swojej własnej drogi i nowych sposobów rozumienia świata.

Dzieciństwo i lata młodości

Paulo Coelho urodził się 24 sierpnia 1947 roku w średniozamożnej rodzinie. Jego ojciec, Pedro, był inżynierem, a matka, Ligia, zajmowała się domem.

W wieku siedmiu lat rozpoczął naukę w jezuickiej szkole im. Świętego Ignacego w Rio de Janeiro. Obowiązkowy charakter praktyk religijnych zniechęcił go do modlitwy i uczestnictwa w mszach. Jednak szkoła miała też swoje zalety. W jej ascetycznych i surowych korytarzach Paulo odkrył swoje prawdziwe powołanie: być pisarzem.

Pierwszą nagrodę literacką zdobył w szkolnym konkursie poezji, a jego siostra, Sonia, opowiada, że nagrodzono jej esej, w którym wykorzystała tekst wyrzucony przez Paula do śmieci.

Jednak rodzice mieli inne plany co do przyszłości syna. Chcieli, by został inżynierem i próbowali stłumić jego zamiłowanie do literatury. Ich upór, a także odkryte przez Paula dzieło Henry'ego Millera Zwrotnik Raka, obudziły w nim ducha buntu. Zaczął systematycznie łamać narzucane mu reguły. Dla ojca zachowanie syna było oznaką choroby umysłowej i w końcu doprowadził do tego, że w wieku 17 lat Paulo miał już za sobą dwa pobyty w szpitalu psychiatrycznym, gdzie był poddawany terapii elektrowstrząsowej.

Wkrótce potem Paulo związał się z grupą teatralną i rozpoczął pracę jako dziennikarz. W oczach zamożnej klasy średniej teatr był wówczas siedliskiem rozpusty. Wystraszeni rodzice postanowili złamać przyrzeczenie, że nie zamkną już syna w szpitalu psychiatrycznym i skierowali go na trzecie przymusowe leczenie. Po wyjściu ze szpitala Paulo stał się jeszcze bardziej zagubiony i zamknął się we własnym świecie. Zdesperowana rodzina zwróciła się do innego lekarza, którego diagnoza brzmiała: “Paulo nie jest szalony i nie powinien przebywać w szpitalu psychiatrycznym. Musi po prostu nauczyć się stawiać czoło życiu”. Trzydzieści lat po tamtych doświadczeniach Paulo Coelho napisał powieść Weronika postanawia umrzeć (wyd. pol. 2000).

Weronika postanawia umrzeć ukazała się w Brazylii w 1998 roku - mówi Paulo - a do końca września dostałem ponad 1 200 maili i listów opisujących podobne przeżycia. W październiku niektóre z problemów omawianych w mojej książce, takich jak depresja, ataki paniki, samobójstwo, stały się tematem konferencji, która spotkała się z ogólnokrajowym odzewem. 22 stycznia następnego roku senator Eduardo Suplicy odczytał fragment mojej książki na sesji plenarnej senatu, co pomogło mu uzyskać aprobatę dla ustawy, która leżała już od 10 lat w Brazylijskim Kongresie - ustawy zabraniającej przymusowej hospitalizacji.

Po tym okresie Paulo powrócił na studia i wydawało się, że w końcu podąży drogą, którą wybrali dla niego rodzice. Wkrótce jednak porzucił uczelnię i wrócił do teatru. Działo się to w latach 60., kiedy na całym świecie eksplodował ruch hipisowski. Nowe trendy zakorzeniły się nawet w Brazylii, rządzonej w tym czasie przez represyjny reżim wojskowy. Paulo nosił długie włosy i z zasady nigdy nie miał przy sobie dowodu osobistego. Przez pewien czas zażywał narkotyki, pragnąc zanurzyć się po uszy w hipisowskim stylu życia. Pasja pisania doprowadziła go do stworzenia czasopisma, które zakończyło żywot po ukazaniu się dwóch numerów.

Mniej więcej w tym samym czasie muzyk i kompozytor, Raul Seixas, poprosił Paula o napisanie tekstów do jego piosenek. Ich druga płyta okazała się wielkim sukcesem i sprzedała się w ponad 500 000 egzemplarzy. Wtedy po raz pierwszy Paulo zarobił duże pieniądze. Jego współpraca z Raulem trwała do 1976 roku. Wspólnie napisali ponad 60 piosenek, które odmieniły brazylijską scenę rockową.

Więzienie

W 1973 roku Paulo i Raul przyłączyli się do Towarzystwa Alternatywnego - organizacji, która sprzeciwiała się ideologii kapitalistycznej i broniła prawa jednostki do życia w zgodzie z własną wolą, oraz kultywowała praktyki czarnej magii. Doświadczenia te Coelho opisał później w As Valkirias (1992).

W tym okresie Paulo i Raul zaczęli publikować serię komiksów Kring - ha, w której domagali się zwiększenia swobód obywatelskich. Dyktatura uznała to za działalność wywrotową. Paulo i Raul zostali zatrzymani i uwięzieni. Raula wkrótce zwolniono, ale Paulo został w więzieniu na dłużej, ponieważ uznano go za mózg całego przedsięwzięcia. Dwa dni po uwolnieniu został znów zatrzymany na ulicy i przewieziony do bazy wojskowej, w której torturowano więźniów. Pozostał tam przez kilka dni. Paulo opowiada, że uniknął śmierci, gdyż udało mu się przekonać swoich prześladowców, iż jest niespełna rozumu, i że trzykrotnie przebywał w szpitalu psychiatrycznym. By dowieść obłędu próbował samookaleczać się w obecności swoich oprawców. W końcu przestali go torturować i wypuścili na wolność.

Powrót do normalności

Te przeżycia pozostawiły głębokie ślady w jego psychice. W wieku 26 lat Paulo uznał, że ma już dość takiego losu i chce żyć normalnie. Dostał pracę w wytwórni płytowej Polygram. Spotkał tam kobietę, która później stała się jego żoną.

W 1977 roku przenieśli się oboje do Londynu. Paulo kupił maszynę do pisania i zaczął stawiać pierwsze kroki jako pisarz. Początkowo nie odnosił sukcesów. W następnym roku wrócił do Brazylii, gdzie podjął pracę jako menadżer w innej wytwórni płytowej - CBS. Pracował tam przez trzy miesiące, po czym rozstał się z żoną i porzucił pracę.

Podróż, która odmieniła jego życie

W 1979 spotkał swoją starą przyjaciółkę, Christinę Oiticicę, z którą miał później się ożenić i która do dziś jest jego towarzyszką życia.

Wyjechali oboje do Europy, gdzie zwiedzili wiele krajów. W Niemczech pojechali do obozu koncentracyjnego w Dachau. Tam Paulo miał widzenie, w którym ujrzał pewnego mężczyznę. Dwa miesiące później spotkał tego samego człowieka w kawiarni w Amsterdamie i długo rozmawiali, wymieniając swoje poglądy i doświadczenia. Mężczyzna, którego tożsamości Paulo nigdy nie ujawnił, poradził mu, że powinien powrócić do katolicyzmu. Paulo zaczął zgłębiać symbolikę chrześcijaństwa. Zaproponował też, żeby Paulo odbył pielgrzymkę średniowiecznym szlakiem do Santiago de Compostela.

Narodziny pisarza

W 1987, w rok po zakończeniu pielgrzymki, Paulo napisał pierwszą książkę Pielgrzym (wyd. pol. 2003), w której opisał doświadczenia z tej wędrówki i swoje odkrycie, iż w życiu najzwyklejszych ludzi zdarzają się rzeczy niezwykłe.

Książka ta została opublikowana przez małe brazylijskie wydawnictwo, i mimo że miała bardzo mało recenzji, sprzedała się całkiem dobrze.

W 1988 roku Paulo napisał drugą, zupełnie odmienną książkę pt. Alchemik (wyd. pol. 1995). To powieść pełna symboli, metafora życia, która odzwierciedlała 11 lat spędzonych przez pisarza na studiowaniu alchemii. Nakład pierwszego wydania rozszedł się zaledwie w 900 egzemplarzach i wydawnictwo zdecydowało się nie wznawiać książki.

Pierwsze sukcesy

Paulo nie zrezygnował jednak z dążenia do realizacji swojego marzenia. Otrzymał drugą szansę: znalazł większe wydawnictwo - Rocco, które zainteresowało się jego twórczością. W 1990 roku opublikował Bridę, w której opisał magiczny dar, który nosimy w sobie wszyscy. Wydanie tej książki, której tym razem prasa poświęciła dużo uwagi, spowodowało wyniesienie Alchemika i Pielgrzyma na szczyty list bestsellerów. Sprzedaż Alchemika osiągnęła wielkość, jakiej nie uzyskała żadna inna książka w historii Brazylii. Alchemik trafił nawet do Księgi Rekordów Guinessa. W 2002 roku portugalskie pismo literackie Jornal de Letras - wielki autorytet w dziedzinie literatury i rynku książek portugalskojęzycznych - ogłosiło, że sprzedaż Alchemika jest największa w całej historii literatury języka portugalskiego.

W maju 1993 roku Harper Collins wydał Alchemika w nakładzie 50 000 egzemplarzy, co było najwyższym nakładem początkowym książki brazylijskiej w Stanach Zjednoczonych. Podczas imprezy towarzyszącej wprowadzaniu książki na rynek szef wydawnictwa HarperCollins, John Loudon, powiedział: To było tak, jakbym obudził się o świcie i spostrzegł, że słońce wschodzi, a reszta świata jeszcze śpi. I czekał, kiedy wszyscy inni się obudzą i też to ujrzą! i dodał na zakończenie: Mam nadzieję, że obecność tej książki w naszym kraju będzie równie długotrwała, ekscytująca i udana jak jej historia w Ameryce Południowej.

Dziewięć lat później, w 2002 roku, John Loudon napisał do Paula: Alchemik stał się jedną z najważniejszych książek w dziejach naszej firmy. Jesteśmy dumni z tej książki i jej sukcesu. Historia tego sukcesu w naszym wydawnictwie jest odbiciem historii opisanej w książce. Zachwyciła się nią Julia Roberts: Sposób, w jaki on pisze, jest tak piękny jak muzyka. To dar, którego zazdroszczę bardziej niż czegokolwiek innego. Madonna w wywiadzie dla niemieckiego pisma Sontag - Aktuell powiedziała: Alchemik to piękna książka o czarach, marzeniach i skarbach, których szukamy wszędzie, a znajdujemy na progu naszego domu.

Alchemik idzie w świat

Sukces Alchemika w Stanach Zjednoczonych oznaczał początek międzynarodowej kariery. Kilku producentów z Hollywood natychmiast wyraziło zainteresowanie kupnem praw do wersji filmowej, które ostatecznie w 1993 roku zakupił Warner Brothers.

Od ukazania w 1988 roku w Brazylii, Alchemik został przetłumaczony na 61 języków i stał się klasyką naszych czasów.

Zawrotna kariera Paulo Coelho trwała. Magazyn Lire (marzec 1999) ogłosił go drugim najlepiej sprzedającym się autorem na świecie.

Nagrody i odznaczenia

W 1999 roku otrzymał prestiżową nagrodę Crystal Award, przyznawaną przez Światowe Forum Gospodarcze. W uzasadnieniu stwierdzono “Najważniejsza zasługa Paula Coelho polega na jednoczeniu tak wielu różnych kultur siłą języka jego książek”. Paulo jest zapraszany jako gość Światowego Forum Gospodarczego od roku 1998 do chwili obecnej. W 2000 roku został członkiem zarządu Schwab Fundation for Social Entrepreneurship.

W 1999 roku rząd francuski udekorował go Legią Honorową. W maju 2000 roku Paulo złożył oficjalną wizytę w Iranie jako pierwszy pisarz spoza kręgu islamu od 1979 roku. Został zaproszony przez Międzynarodowe Centrum Dialogu między Cywilizacjami. Przed jego przyjazdem w Iranie sprzedano miliony pirackich kopii jego książek (Iran nigdy nie podpisał międzynarodowej konwencji praw autorskich). Od czasu tej wizyty Paulo stał się jedynym pisarzem niemuzułmańskim, który otrzymuje honoraria autorskie. Paulo nigdy nie spodziewał się tak ciepłego przyjęcia w kraju tak różnym od krajów zachodnich. Na jego odczyty i podpisywanie książek przychodziły tysiące irańskich czytelników.

Paulo otrzymał też najstarszą i najbardziej prestiżową nagrodę niemiecką BAMBI 2001. Jury podkreśliło główne humanistyczne przesłanie Paula: wiara w to, że przeznaczeniem każdej istoty ludzkiej jest stać się wojownikiem światła w ciemnościach tego świata, przesłanie to właśnie w 2001 roku nabrało szczególnej wymowy. 25 lipca został członkiem Brazylijskiej Akademii Literatury. W wyniku wyborów przyznano mu fotel z numerem 21. Misją Akademii, której siedziba mieści się w Rio de Janeiro, jest dbanie o kulturę języka narodowego. Po ogłoszeniu jego wyboru i podczas następnej nocy Paulo otrzymał ponad 3 000 wiadomości od swoich czytelników i stał się przedmiotem zainteresowania mediów w całym kraju. Kiedy wrócił do domu, mieszkańcy Rio zgotowali mu gorącą owację. Choć uwielbiany jest przez miliony czytelników na całym świecie, niektórzy krytycy literaccy odrzucali go i dlatego członkostwo w Akademii było tak ważnym wydarzeniem. W październiku 2002 roku Paulo otrzymał Planetary Arts Award od Klubu Budapeszteńskiego we Frankfurcie, gdzie były prezydent Bill Clinton wygłosił mowę na jego cześć.

Autor ten współpracował z UNESCO jako Specjalny Doradca do Spraw Dialogu Międzykulturowego i Konwergencji Duchowej. Został też mianowany Duchowym Posłańcem ONZ, co pozwala mu w dalszym ciągu wspierać działania dotyczące porozumienia międzykulturowego i działać charytatywnie na rzecz dzieci.

Inne ważniejsze nagrody i odznaczenia:

• Prix Lectrices d'Elle / Nagroda Czytelniczek Elle (Francja '95)
• Knight of Arts and Letters / Rycerz Sztuki i Literatury (Francja '96)
• Flaiano International Award (Włochy '96)
• Super Grinzane Cavour Book Award (Włochy '96)
• Golden Book / Złota książka (Jugosławia '95, '96, '97, '98)
• International IMPAC Literary Award (Irlandia '97)
• Comendador de Ordem do Rio Branco (Brazylia '98)
• Golden Medal of Galicia / Złoty Medal Galicji (Hiszpania '99)
• Kryształowe Zwierciadło (Polska 2000)
• Rekord Guinnessa dla Alchemika / najczęściej tłumaczone dzieło żyjącego autora na świecie (2009)

Inspiracje

Paulo zawsze liczył na życzliwość swoich wydawców. Jednak jego sukces nie ogranicza się do rynku wydawniczego, lecz przenosi się także na forum kulturalne i społeczne.

Wiele grup teatralnych dostrzegło wielki zarówno dramatyczny i poetycki potencjał jego powieści. Na przykład Alchemik został wystawiony na pięciu kontynentach w różnych formach teatralnych: musicale, przedstawienia lalkowe, opera, dramat. Ukaże się także na Broadwayu jako musical. Powstały też adaptacje teatralne do powieści Weronika postanawia umrzeć, Na brzegu rzeki Piedry usiadłam i płakałam oraz Demon i panna Prym.

Istnieją też całe serie produktów skojarzonych z autorem i jego twórczością, m. in. agendy, kalendarze, terminarze, ilustrowane albumy oraz trzy gry elektroniczne: The Pilgrim, The Legend i The Secrtes of Alamut (The Arxel Guild), stworzone przy współpracy z autorem.

Paulo ma swoje regularne rubryki na łamach Corriere della Sera (Włochy), El Semanal (Hiszpania), Ta Nea (Grecja), TV Hören + Sehen oraz Welt am Sonntag (Niemcy), Anna (Estonia), Pani (Polska), Wróżka (Polska), El Universo (Ekwador), El Nacional (Wenezuela), El Espectador (Kolumbia) i The China Times Dialy (Tajwan) i w wielu innych.

Paulo Coelho w Polsce

Paulo Coelho gościł w naszym kraju sześciokrotnie.

Pierwsze spotkanie z Polską w lipcu 1997 roku miało charakter nieoficjalny. Został ojcem chrzestnym Marysi, córeczki swej polskiej wydawczyni - Basi Stępień.

W czasie drugiej, trzydniowej wizyty związanej z promocją Piątej Góry (grudzień 1998) przed salonem EMPiK-u w Warszawie stały na mrozie tłumy wielbicieli pisarza, aby zdobyć jego podpis. Paulo Coelho z każdym próbował zamienić choć jedno słowo, każdego obdarzyć specjalną dedykacją.

Spotkanie z polskimi czytelnikami w maju 2000 roku promujące książkę Weronika postanawia umrzeć, także pełne było emocji. Pisarz spotkał się z czytelnikami w Audytorium Maximum na Uniwersytecie Warszawskim, brał udział w konferencji prasowej w restauracji Biblioteka w Bibliotece Uniwersyteckiej, podpisywał książkę na Międzynarodowych Targach Książki w Pałacu Kultury i Nauki oraz był gościem honorowym na warszawskiej premierze spektaklu Alchemik, wystawianego na deskach Teatru Studio przez Teatr Polski z Bielska Białej. W tym samym roku otrzymał nagrodę Kryształowe Zwierciadło.

W sierpniu 2001 roku Paulo Coelho przyjął zaproszenie Jolanty Kwaśniewskiej i wziął udział w obozie Tęczowy Most w Mierkach koło Olsztyna, gdzie obchodził swoje 53. urodziny. Pisarz uznał obóz tolerancji za inicjatywę godną naśladowania. “Doskonale, że odbywa się w Polsce, bo ten kraj wielokrotnie w swojej historii udowodnił, że Polacy są narodem bardzo tolerancyjnym” - powiedział Coelho.

Autor przyjechał do Polski także w związku z premierą Demona i panny Prym. Jednak jego wizyta miała charakter półoficjalny. Spotkał się z Jolantą Kwaśniewską, której przekazał 10 000 USD na jej fundację Porozumienie bez barier. Wydawnictwo zorganizowało też spotkanie dla hurtowników i księgarzy, którym autor osobiście podziękował za to, że udało im się wspólnie sprzedać ponad milion egzemplarzy jego książek. Jedyne spotkanie z czytelnikami odbyło się w warszawskim liceum, gdzie naucza się języka portugalskiego.

W 2005 roku Paulo odwiedził Polskę z okazji 10. urodzin wydawnictwa Drzewo Babel. Spotkał się także ze swoimi czytelnikami w Częstochowie, gdzie podpisywał powieść Zahir.